Η εικόνα δεκάδων σωρών στους δρόμους των φαβέλων — σωροί που οι ίδιοι οι κάτοικοι μετέφεραν έξω από τα σπίτια τους — άφησε τη χώρα μουδιασμένη. Η αστυνομία μιλά για επιτυχία κατά του οργανωμένου εγκλήματος. Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως, βλέπουν μια τραγωδία δίχως προηγούμενο.

Η Επιχείρηση στο Complexo da Penha και το Alemão

Το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 2025, περισσότεροι από 2.500 αστυνομικοί και στρατιώτες εισέβαλαν στις φαβέλες Complexo da Penha και Complexo do Alemão, με στόχο να πλήξουν τη δράση της εγκληματικής οργάνωσης Comando Vermelho.
Η επιχείρηση ξεκίνησε με βαρέα οχήματα και ελικόπτερα, υπό την επίβλεψη της πολιτειακής κυβέρνησης του Ρίο ντε Τζανέιρο.

Μέχρι το βράδυ, η πόλη μετρούσε δεκάδες νεκρούς. Ο επίσημος απολογισμός ανέφερε 64 θανάτους — 60 υπόπτους και 4 αστυνομικούς. Όμως η Υπηρεσία Δημόσιου Υπερασπιστή εκτιμά ότι οι νεκροί ξεπερνούν τους 130, ανάμεσά τους και πολίτες που δεν συμμετείχαν σε καμία ένοπλη δράση.

Μαρτυρίες και Εικόνες που Συγκλονίζουν

Αυτόπτες μάρτυρες μίλησαν για πυροβολισμούς μέσα σε σπίτια, άνδρες που προσπαθούσαν να παραδοθούν και τραυματίες που δεν μεταφέρθηκαν έγκαιρα.
«Είδαμε σώματα με δεμένα χέρια και πυροβολισμούς στο κεφάλι», ανέφερε κάτοικος στο Reuters.

Στο Complexo da Penha, δεκάδες κάτοικοι τοποθέτησαν τα σώματα των νεκρών στη σειρά, σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Οι φωτογραφίες που δημοσίευσαν το Associated Press, το RFI και το Al Jazeera κατέγραψαν τη φρίκη ενός τόπου που μετατράπηκε σε πεδίο μάχης.

Επισήμως: Επιτυχία – Ανθρωπιστικά: Τραγωδία

Οι αρχές χαρακτήρισαν την επιχείρηση «στρατηγική επιτυχία» κατά του οργανωμένου εγκλήματος. Κατάσχεσαν 93 τουφέκια, 500 κιλά ναρκωτικών και συνέλαβαν 81 άτομα.
Ωστόσο, οργανώσεις όπως η Human Rights Watch και η Amnesty International μιλούν για εκτελέσεις εκτός μάχης και ζητούν διεθνή διερεύνηση.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κάλεσε τη Βραζιλία να σεβαστεί τις αρχές αναλογικότητας στη χρήση βίας και να προστατεύσει τους αμάχους.

Η Κοινωνική Αντίδραση

Το κίνημα “Não em nosso nome” (“Όχι στο όνομά μας”) εξαπλώθηκε γρήγορα στα κοινωνικά δίκτυα και στους δρόμους. Χιλιάδες πολίτες κατέβηκαν σε πορείες, ζητώντας δικαιοσύνη και διαφάνεια.
Για πολλούς, το γεγονός αυτό δεν είναι μεμονωμένο, αλλά αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης πολιτικής εγκατάλειψης των πιο φτωχών περιοχών του Ρίο.

«Οι φαβέλες είναι κοινωνίες που ζουν χωρίς το κράτος. Και όταν το κράτος εμφανίζεται, έρχεται με όπλα», δήλωσε ο κοινωνιολόγος Luiz Eduardo Soares.

Πολιτικές Προεκτάσεις

Η κυβέρνηση της Πολιτείας του Ρίο αντιμετωπίζει πιέσεις για την ασφάλεια ενόψει της Διάσκεψης για το Κλίμα COP30.
Η επιχείρηση παρουσιάστηκε ως επίδειξη ισχύος, όμως πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι η στρατιωτικοποίηση των φαβέλων μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα αντί να το λύσει.

«Όταν η απάντηση σε κάθε κοινωνικό ζήτημα είναι τα όπλα, η βία γίνεται θεσμός», σχολίασε εκπρόσωπος της Human Rights Watch.

Ηθικά και Κοινωνικά Ερωτήματα

Το Ρίο βρέθηκε για ακόμη μια φορά αντιμέτωπο με το ίδιο δίλημμα:
Πώς προστατεύεις τους πολίτες σου χωρίς να μετατρέπεις τις γειτονιές τους σε εμπόλεμες ζώνες;
Ποιος λογοδοτεί για τους νεκρούς όταν οι αριθμοί υπερβαίνουν κάθε όριο και οι φωνές των φτωχών χάνονται στη σιωπή;

Η επιχείρηση στις φαβέλες δεν είναι μόνο θέμα ασφάλειας. Είναι αντανάκλαση των κοινωνικών ρωγμών μιας χώρας που συνεχίζει να παλεύει με την ανισότητα.

Πριν το Μακελειό: Τι Είναι οι Φαβέλες του Ρίο

Οι φαβέλες του Ρίο δεν ήταν πάντα συνώνυμο της βίας. Δημιουργήθηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν πρώην σκλάβοι και στρατιώτες από τον πόλεμο του Canudos βρήκαν καταφύγιο στους λόφους γύρω από την πόλη. Το όνομα “favela” προήλθε από ένα φυτό που φύτρωνε στην περιοχή εκείνου του στρατοπέδου.

Με τον καιρό, αυτές οι αυτοσχέδιες κοινότητες έγιναν τόπος ζωής, πολιτισμού και δημιουργικότητας. Από εκεί γεννήθηκε το samba και αργότερα το funk carioca — σύμβολα λαϊκής ταυτότητας και αντοχής.
Ωστόσο, η χρόνια εγκατάλειψη, η φτώχεια και η απουσία κρατικών δομών οδήγησαν σταδιακά στην ανάπτυξη παράνομων δικτύων, που σήμερα ελέγχουν πολλές φαβέλες.

Έτσι, τόποι που ξεκίνησαν ως καταφύγια των αδύναμων, μετατράπηκαν σε πεδία συγκρούσεων ανάμεσα στην αστυνομία και στις συμμορίες.

Πηγές

Reuters, Associated Press, RFI, Al Jazeera, Human Rights Watch, Amnesty International, United Nations OHCHR

✍ Επιμέλεια κειμένου Κωνσταντίνα Στεργίου

Το άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και βασίζεται σε αξιόπιστες διεθνείς πηγές.