Υπάρχουν στερεότυπα ότι όλοι οι Γερμανοί είναι αναίσθητοι και όλοι οι Σκοτσέζοι τσιγκούνηδες. Υπάρχουν όμως και θετικά στερεότυπα, όπως ότι όλοι οι Ασιάτες είναι ευφυείς και εργατικοί.
Οι πρώτες θεωρίες του ρατσισμού έβλεπαν τον ρατσισμό ως την κυριαρχία της δυνατότερης φυλής στην πιο αδύναμη. Στη συνέχεια, η φυλετική ψυχολογία θεωρούσε ότι υπήρχαν εγκεφαλικές διαφορές μεταξύ των φυλών και ότι τα τεστ νοημοσύνης μπορούσαν να φέρουν κοινωνική ισορροπία. Το 1954 ο Αμερικανός ψυχολόγος Γκόρντον Όλπορτ υποστήριξε στο βιβλίο του «The Nature of Prejudice» ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κατηγορίες για να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο και ότι ο ρατσισμός ήταν απλώς ένα τεχνούργημα αυτής της διαδικασίας.
Ο κοινωνικός ρατσισμός είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, το οποίο μπορεί να οφείλεται σε πολυποίκιλα αίτια, κοινωνικά και ψυχολογικά. Όσον αφορά τα ψυχολογικά αίτια, αυτά περιλαμβάνουν:
-
Ανασφάλεια
Είναι αλήθεια ότι όσοι είναι αδύναμοι ψυχικά μπορεί να προσπαθήσουν να συμμετάσχουν σε κάποια ομάδα. Κατά συνέπεια, αφού βρουν μια ομάδα που τους κάνει να νιώθουν πιο ασφαλείς, οι άνθρωποι αυτοί ενδεχομένως να αρχίσουν να αποκλείουν άλλα άτομα.
Ενώ βρίσκονται σε μια ομάδα, οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται περισσότερο όπως η ομάδα στην οποία ανήκουν. Γίνεται πολύ πιο εύκολο να επιτεθούν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ατόμων, αν οι αξίες και τα ιδανικά της ομάδας όπου ανήκουν το ζητά.
Δύο τύποι ψυχικών ασθενειών, η παραληρητική και η ναρκισσιστική διαταραχή, σχετίζονται συχνά με την αίσθηση ανασφάλειας και μπορεί να ωθήσουν τον ασθενή να εμπλακεί σε ρατσισμό.
-
Έλλειψη συμπόνιας
Η αποξένωση οδηγεί σε έλλειψη συμπόνιας. Οι άνθρωποι νιώθουν συμπόνια και θαλπωρή μόνο για εκείνους με τους οποίους συνδέονται και συναναστρέφονται τακτικά. Παράδειγμα αποτελούν τα τηλεοπτικά μηνύματα που ζητούν βοήθεια για τα παιδιά που λιμοκτονούν στην Αφρική. Είναι ευκολότερο να μη δοθεί βοήθεια σε αυτή την ομάδα, επειδή η Αφρική φαίνεται τόσο μακριά και δεν υπάρχει κάποια μορφή σύνδεσης με τον πολιτισμό αυτό.
-
Προβολή προσωπικών ελαττωμάτων
Μερικές φορές, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται άσχημα για τον εαυτό τους και βλέπουν τις αδυναμίες τους, αντί να τις αντιμετωπίζουν και να προσπαθούν να τις διορθώσουν, προβάλλουν τα προβλήματά τους σε άλλους. Οι περιθωριοποιημένες ομάδες μπορούν εύκολα να γίνουν ο αποδιοπομπαίος τράγος για όσους αγνοούν τα προσωπικά τους ελαττώματα.