Προς τιμή της μητέρας και της μητρότητας, κάθε δεύτερη Κυριακή του Μαΐου γιορτάζεται η Ημέρα της Μητέρας, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε πολλές άλλες χώρες.
Η γυναίκα-μητέρα μαζί με τον εορτασμό της μοναδικής ιδιότητας της μητρότητας, έχει υιοθετήσει και μία μεγάλη λίστα από εμπόδια, ανισότητες και πιεστικές κοινωνικές προσδοκίες.
Η σύγχρονη Μητέρα του 21ου αιώνα έχει πολλαπλό κοινωνικό ρόλο και καλείται να αντεπεξέλθει σε ένα πλήθος απαιτήσεων, ξεπερνώντας παράλληλα τον όγκο δυσκολιών που επιβάλλονται από το μη διαρρηγμένο πατριαρχικό μοντέλο.
Η μητρότητα έχει συνδεθεί στο συλλογικό ασυνείδητο ως μία βιολογική και κοινωνική προέκταση της γυναίκας, προσάπτοντας έτσι, αυθαίρετα, στο γυναικείο φύλο ως αυτοσκοπό και μοναδικό προορισμό την τεκνοποίηση. Ολόκληρες γενιές γυναικών έχουν γαλουχηθεί με τη θεωρία της «εσωτερικής ολοκλήρωσης» μέσω της μητρότητας, ενώ έχουν παράλληλα στιγματιστεί για την τυχόν έλλειψη θέλησης να ενεργοποιήσουν αυτόν τον ρόλο τους.
Ως προέκταση αυτής της στερεοτυπικής αντίληψης της υποχρέωσης της να έχει τον υποχρεωτικό και πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανατροφή και φροντίδα του παιδιού, η νέα μητέρα, μαζί με την εισαγωγή της στο πρωτόγνωρο κόσμο της μητρότητας, βιώνει και ένα αίσθημα ενοχής, όταν αυτή καλείται ή επιλέγει να εξασκήσει ταυτόχρονα το επάγγελμά της, απουσιάζοντας αναγκαστικά από το πλευρό του παιδιού της για πολλές ώρες καθημερινά.
Οι ενοχές, όσο και να πηγάζουν βαθιά και από την υποκειμενική ανάγκη της μητέρας να αντεπεξέλθει στο νέο της ρόλο αλλά και από την αγάπη της για παιδί, είναι κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους ένα κοινωνικό δημιούργημα που στοχεύει τη γυναικεία ψυχοσύνθεση.
Εκ διαμέτρου αντίθετα, οι άνδρες - γονείς βιώνουν το αίσθημα ενοχής σε πολύ μικρότερο βαθμό αλλά, όταν αποκτούν τον πατρικό ρόλο, αποκτούν ένα επιπρόσθετο άγχος για εργασιακή απόδοση, αφού οι προσδοκίες για αυτούς εστιάζουν στην «υποχρέωση τους» να εξασφαλίσουν ένα σταθερό εισόδημα που θα είναι η βάση της οικογενειακής ευημερίας.
Οι ρόλοι σπάνια αντιστρέφονται, και ακόμη και όταν αυτό γίνεται, αν για παράδειγμα η μητέρα έχει καριέρα που δεν επιδέχεται διακοπής ή τροποποίησης της εργασιακής δέσμευσης και έτσι αποφασίζεται πως ο πατέρας θα μένει σπίτι για τη φροντίδα του βρέφους, ακόμη και τότε, δημιουργούνται άβολες συνθήκες και χαρακτηρισμοί από τον κοινωνικό περίγυρο.
Κορονοϊός και μητρικός ρόλος
Στην ήδη βεβαρημένη έννοια της μητρότητας, προστέθηκε η πανδημία του 2020, η οποία επέφερε σημαντικές, αρνητικές, αλλαγές στην ισότητα των φύλων. Το lockdown, οι επιχειρήσεις που παρέμειναν κλειστές ή επλήγησαν οικονομικά αλλά και η επιβολή τηλεργασίας, μεγέθυναν το φυλετικό χάσμα, μεροληπτώντας στο σύνολό τους υπέρ των ανδρών εργαζομένων.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ [Μάρτιος ’21], η covid-19 χτύπησε εντονότερα το γυναικείο εργατικό δυναμικό, με τις γυναίκες να χάνουν θέσεις εργασίας σε υψηλότερα ποσοστά. Για την ακρίβεια, παρουσιάστηκε απώλεια εργασίας για τις γυναίκες 5% έναντι 3,9% μεταξύ των ανδρών. Σημαντικά επίσης είναι τα ευρήματα της έκθεσης αναφορικά με το αντίκτυπο που έχει η πανδημία στους γονείς, με άνιση κατανομή επιπτώσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, καθώς οι τηλεργαζόμενες μητέρες παρουσίασαν εντονότερη αύξηση στρες και μείωση αποδοτικότητας (54% έναντι 46% για τους άνδρες που τηλεργάστηκαν) εξαιτίας της άτυπης «απαίτησης» να αναλάβουν εκείνες τα παιδιά αλλά και τις οικιακές υποχρεώσεις κατά τη διάρκεια του εξ αποστάσεως εργάσιμου ωραρίου τους.
Μητρότητα, εργασιακές διακρίσεις και mobbing
Η γυναίκα-μητέρα συναντά μία μεγάλη λίστα ηθικών παρενοχλήσεων στην εργασιακή της ζωή. Εγκυμονούσες, μητέρες και υποψήφιες μητέρες, γίνονται καθημερινά αποδέκτες εργασιακού mobbing και διακρίσεων εξαιτίας του ατομικού τους ρόλου.
Η διακριτική συμπεριφορά βάση φύλου στην εργασιακή αγορά, ενισχύεται με τη διάκριση λόγω μητρότητας ή εγκυμοσύνης, υπαρκτής ή μελλοντικής, ενώ η ηθική παρενόχληση της εργαζόμενης από την εργοδοσία, έχει κατά καιρούς ξεπεράσει τα όρια της φαντασία, με δόλιες ενέργειες και ψυχολογικό πόλεμο κατά περίπτωση, που εξαναγκάζουν την υπάλληλο σε μία παραίτηση, που παρουσιάζεται ως οικειοθελής αλλά δεν είναι.
Ο αναγκαστικός χαρακτήρας των ελληνικών διατάξεων περί προστασίας μητρότητας αγνοείται συχνά στην πράξη, με αποτέλεσμα αρκετοί εργοδότες, ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που αποτελούν και το μεγαλύτερο μερίδιο της ελληνικής εργασιακής αγοράς, να προσπαθούν ανήθικα να απαλλαγούν από το «βάρος» της εγκύου εργαζoμένης ή της νέας μητέρας που επιστρέφει στην εργασία. Οι περισσότεροι καταφεύγουν σε φαινομενικά νομότυπους τρόπους λύσης της σύμβασής της εργαζόμενης και ευελπιστούν ότι η ίδια δεν θα καταγγείλει την παράτυπη λήξη συνεργασίας και δε θα διεκδικήσει μία δικαστική διαμάχη.
Οι σημαντικότερες μορφές διάκρισης και παρενόχλησης που βιώνουν οι μητέρες – εργαζόμενες συνοψίζονται στα εξής:
Αντικίνητρα πρόσληψης από τους εργοδότες:
Η ηλικία μιας γυναίκας συνδέεται αδίκως με τις ενστικτώδεις «στατιστικές πιθανότητες» του εκάστοτε υπεύθυνου πρόσληψης, για το αν η υποψήφια θα γίνει ή όχι μητέρα εντός των επόμενων ετών. Συχνά, αν και σε άλλες χώρες άξιο μήνυσης, σε συνεντεύξεις εργασίας, τίθεται ανοιχτά το ερώτημα περί προθέσεως και μελλοντικών σχεδίων για μητρότητα, Για τον άνδρα υποψήφιο συνέντευξης, το ίδιο χαρακτηριστικό λειτουργεί θετικά, αφού του προσδίδει ένα ατού, αυτό της «αμετάβλητης ευθύνη» και, συνεπώς, μια επιβεβλημένη ανάγκη για πειθαρχημένη απόδοσή του.
Σε περίπτωση που η υποψήφια υπάλληλος είναι έγκυος κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, και αναγκαστεί να το αναφέρει -ενώ είναι ένα προσωπικό και όχι εργασιακό της χαρακτηριστικό, είναι μαθηματικά βέβαιο πως η εγκυμοσύνη θα ακυρώσει την υποψηφιότητά της παρά τα όποια προσόντα της.
Βλαπτικές μεταβολές στις συνθήκες και στους όρους εργασίας:
Τόσο κατά τη διάρκεια της κύησης, όσο και κατά την επιστροφή της μητέρας στην εργασία της μετά από την νόμιμη άδεια τοκετού και λοχείας, είναι συχνό φαινόμενο να επιδεινώνεται η εργασιακή της ζωή, με μια σειρά δυσμενών μεταβολών προς αυτήν, όπως η αλλαγή καθηκόντων, η αλλαγή χώρου/τόπου εργασίας, η μη συναδελφική στήριξη, η στέρηση εκπαίδευσης, η έλλειψη στοιχειώδους πνεύματος συνεργασίας, η άρνηση άδειας, ο στιγματισμός και η απομόνωση στον εργασιακό χώρο, αλλά και η επιβολή «εργασιακής φύσης καψονιών» από προϊστάμενα στελέχη, μέχρι να προκληθεί η εξάντληση κάθε εργασιακής αξίωσης της εργαζόμενης.
Μη ανανέωση συμβάσεων ορισμένου χρόνου
Αγνοώντας την πρότερη απόδοση και τα επιτεύγματα της εργαζόμενης αλλά και την, προ- εγκυμοσύνης, αφοσίωση ως προς τη θέση εργασίας της, συχνά οι εργοδότες αρνούνται να ανανεώσουν τις συμβάσεις εργασίας των νέων μητέρων. Οι νέες μητέρες «κρίνονται ένοχες» από έναν αυτοσχέδιο και αυτόματο μηχανισμό κρίσης που θεωρεί πως ο νέος του ρόλος θα προκαλέσει μείωση απόδοσης ή θα επιφορτίσει τον εργοδότη με επιπλέον υποχρεώσεις.
Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο προστατεύει τόσο την εγκυμοσύνη, όσο διαρκεί, όσο και την μητρότητα (για 30 μήνες μετά την γέννηση του βρέφους) από την απόλυση, αφήνοντας βέβαια χώρο για ασυδοσίες, κακές πρακτικές και mobbing.
Παρά τις προσπάθειες των κυβερνήσεων, του ΣΕΠΕ και των διαφόρων Ινστιτούτων Εργασίας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για ενσωμάτωση των δικαιωμάτων των εργαζόμενων μητέρων στο εθνικό εργατικό δίκαιο, οι εργοδότες εξακολουθούν να βρίσκουν «κενά παράθυρα» για να εκμεταλλεύονται το γυναικείο εργατικό δυναμικό και να στοχοποιούν τη μητρότητα ως μία «εργασιακή αδυναμία».
Ίσως, η Ημέρα και Γιορτή της Μητέρας, θα έπρεπε, πέρα από μια ευκαιρία για έκφραση ευγνωμοσύνης και την έκφραση αγάπης των παιδιών και των συντρόφων προς τις Μητέρες του κόσμου, να αποκτήσει ένα διττό χαρακτήρα. Η σύγχρονη μητέρα δεν μπορεί να απομονώσει τους παράλληλους ρόλους της από τη μητρότητα, καθώς είναι ταυτόχρονα σύζυγος, σπουδάζουσα ή/και εντεταγμένη στην αγορά εργασίας.
Με την ίδια λογική, η Ημέρα της Μητέρας μπορεί να σταθεί ως σημείο αναφοράς για τον απολογισμό της ετήσιας προόδου κάθε χώρας, σε εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο, για τις επιτεύξεις κατά των διακρίσεων που ασχημαίνουν την τόσο όμορφη και γεμάτα συναισθήματα εμπειρία της μητρότητας.
Με πληροφορίες από:
Global Gender Gap Report 2021 – World Economic Forum, Μάρτιος 2021
«Όψεις της Γυναικείας Απασχόλησης & των Διακρίσεων Βάσει Φύλου στην Εγχώρια Αγορά Εργασίας» - Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού , Δεκέμβριος 2020
